Як навучыцца пісаць?
Многія людзі, асабліва ў маладосці, хочуць пісаць вершы. Большасць з іх спрабуюць штосьці прыдумаць, але атрымліваецца не ва ўсіх. І ў выніку сапраўдных, прызнаных паэтаў не так ужо і шмат. Дык можа, не варта і спрабаваць у такім выпадку? Тым не менш, колькасць самадзейных паэтаў вялікая, і з кожным днём з'яўляецца ўсё больш пачаткоўцаў.
Ці ўсе могуць быць паэтамі?
Цяжка сказаць, чаму людзі пішуць вершы. Часцей за ўсё імі кіруе імкненне выказаць свае эмоцыі з нагоды атрыманых уражанняў ад прыроды. Не менш часта вершы пішуцца як своеасаблівы водгук на падзеі грамадскага жыцця. У любым выпадку прычынай напісання вершаў звычайна з'яўляецца эмацыянальнае памкненне, а рытмічныя радкі становяцца водгукам на падзеі знешняга або ўнутранага жыцця.
Многія людзі спрабуюць сябе ў вершаскладанні, і вы таксама можаце тварыць, калі адчуваеце такое жаданне. Вядома, ніхто не дасць гарантыі, што вы станеце добрым паэтам, але і марным такі вопыт не будзе. Галоўнае, вы зразумееце, як пісаць.
Верш і страфа – удакладняем значэнне
Калі вы спрабуеце свае сілы ў паэзіі, то зусім не лішнім будзе ведаць некаторыя важныя паняцці, звязаныя з вершаскладаннем.
Верш... У гэтага слова ёсць два значэнні. Першае: паэтычная гаворка, арганізаваная ў той ці іншай традыцыі (напрыклад, «пушкінскі верш»). Другое: рытмічна выбудаваны радок вершаванага тэксту.
Аб'яднанне двух і больш вершаваных радкоў (вершаў) называецца строфой.
Першы крок: з чаго пачаць?
Калі вы ніколі раней не займаліся вершаскладаннем, то лепш за ўсё пачаць з чытання паэтычных твораў прызнаных аўтараў. Не абавязкова адразу хапацца за класіку, калі яна не вельмі вам па душы. Пачніце з сучасных аўтараў, а далей можна ўскладняць свой чытацкі рэпертуар. Калі вы пакуль не ведаеце, як пачаць пісаць вершы, то проста знайдзіце і пачытайце тое, што знойдзе водгук у вашай душы. Пры гэтым магчыма, што першыя самастойныя творы ў вас будуць падобныя на творчасць тых паэтаў, якія вам больш за ўсё падабаюцца. Стаўцеся да гэтага як да першага этапу навучання і працягвайце складаць, як атрымліваецца. Верце ў сябе, спрабуйце, эксперыментуйце.
Жанры вершаў
Але каб ведаць, у якім кірунку рухацца, разбяромся ў асноўных разнавіднасцях паэтычных твораў. Пагаворым аб тым, які можна паспрабаваць жанр. Для адчувальных натур падыдзе лірычная і філасофская паэзія, а таксама балады і стансы. Тым, хто актыўна цікавіцца навакольным сацыяльнай жыццём, можна паспрабаваць пісаць публіцыстычныя вершы. Таксама заслугоўвае ўвагі сатырычная і гумарыстычная паэзія.
Разнавіднасці вершаскладання
Віды паэтычных твораў:
- белы верш (адсутнічае рыфма, але выразна захоўваецца памер і рытм);
- акраверш (манера пісьма, пры якой першыя літары кожнага радка ўтвараюць разам слова, радзей два ці тры);
- змешаны верш (спосаб напісання без захавання аднолькавага памеру на працягу ўсяго твора);
- вершы ў прозе (няма рыфмы і рытму, але асабліва выразны стыль дазваляе адносіць іх да паэзіі);
- верлібр (стыль, які адрозніваецца асаблівай пабудовай радкоў, кароткімі і насычанымі вобразамі, і адсутнасцю рыфмы).
Як складваецца рыфма?
Пісаць верш неабходна па пэўных правілах.
Адным з найважнейшых пунктаў з'яўляецца рыфма – сугучнае заканчэнне двух і больш слоў. Як вядома, у вершы такія словы змяшчаюцца на канец радка. У рыфмы ёсць свае разнавіднасці:
- мужчынская (з націскам на апошнім складзе);
- жаночая (націск падае на перадапошні склад);
- дактылічная (з націскам на трэцім ад канца складзе верша);
- гіпердактылічная (націск на чацвёртым складзе або яшчэ далей).
Існуюць і многія іншыя разнавіднасці, але пачаткоўцу пакуль можна азнаёміцца з асноўнымі. Важна знайсці прыдатную і арыгінальную рыфму, не падобную на «каханне – кроў» ці «ніколі – назаўжды». А акрамя таго, абраныя для рыфмы словы павінны арганічна ўваходзіць у тэкст верша, ствараючы той вобраз, які задумаў перадаць паэт.
Навошта патрэбныя памер і рытм?
Памер верша вельмі важны, паколькі вызначае гучанне, мелодыку, настрой твора. Вызначыць памер можна па спалучэнні націскных і ненаціскных складоў у 2-3 радках паэтычнага твора. Калі вы думаеце пра тое, як навучыцца пісаць вершы, то паспрабуйце прааналізаваць любімыя творы на прадмет памернасці і зразумець, як аўтар атрымаў патрэбны эфект.
Двухскладовыя памеры:
- ямб;
- харэй.
Адзін націскны склад і адзін ненаціскны. У ямбе націск падае на другі склад, а ў харэі - на першы.
Трохскладовыя памеры:
- дактыль;
- амфібрахій;
- анапест.
Адзін націскны склад, а два іншыя - ненаціскныя. Адрозненне ў тым, на які склад падае націск: першы – дактыль, другі – амфібрахій, трэці – анапест.
Яшчэ адным немалаважным фактарам з'яўляецца рытм – чаргаванне ненаціскных складоў з націскнымі. Каб лепш адчуць рытм, трэба прачытаць напісаны верш услых.
Паэтычныя прыёмы
Мы многае даведаліся аб паэзіі, але яшчэ не да канца вырашылі пытанне, як пісаць. Верш – гэта асобныя радкі, са спалучэння якіх складаецца верш. Каб ён валодаў не толькі формай, але і зместам, трэба ведаць і ўмець прымяняць паэтычныя прыёмы. Вось некаторыя з іх:
- алегорыя;
- алітэрацыя (гукапіс);
- анафара;
- антытэза (супрацьпастаўленне);
- гіпербала;
- градацыя;
- інверсія;
- іронія;
- каламбур;
- метафара;
- метанімія;
- аксюмаран;
- рэфрэн;
- рытарычнае пытанне;
- сінекдаха;
- эпітэт;
- эпіфара і інш.
Веданне гэтых прыёмаў не падкажа, як навучыцца пісаць вершы. Але калі прывыкнуць знаходзіць мастацкія сродкі ў чужых творах, то стане зразумела, што можна ўжываць ва ўласным творчасці.
Паэт ці графаман?
Выкажам здагадку, што вы ўжо напісалі адзін або некалькі вершаў. Як вызначыць, наколькі яны добрыя? Зрабіць гэта самастойна – няпроста, бо не розумам, а ў парыве натхнення мы пішам вершы. Самі пры гэтым можам любіць кожную радок уласнай творчасці, але ці выкліча яна такое ж захапленне ў іншых? Спосаб праверыць гэта – даць пачытаць свае вершы іншым людзям. Калі змаглі зацікавіць сваёй творчасцю кагосьці іншага, значыць, наблізіліся да разумення, як пісаць добрыя вершы.
Асноўныя прыкметы ўдалага верша:
- чытач адчувае тое пачуццё, якое ўклаў аўтар, ці бачыць апісаную карціну;
- свежыя, арыгінальныя рыфмы, прыдатныя па сэнсу і настроі;
- вытрымліваецца памер і рытм ва ўсіх радках;
- адсутнічаюць маўленчыя, стылістычныя і іншыя памылкі (акрамя выпадкаў, калі гэта ўваходзіць у творчы прыём).
